1. Jeśli mówi, że sztuka jest darem niebios i że oddaje jej, "siostrze ukochanej", wszystko to, co w nim najlepsze i najpiękniejsze, sam pozostając pełen splamień i grzechów - to jest w tym stwierdzeniu zawarte płynące z góry wołanie gnostyków, budzące uśpioną w materii iskrę Bożą.
2. Jeśli sugeruje, że prawo karmiczne ogarnia prawo Zakonu oraz prawo cnoty tradycyjnego chrześcijaństwa, to kieruje naszą intuicję także w odwrotnym kierunku; że ten, kto wierzy w ciał zmartwychwstanie, razem z Chrystusem cieleśnie zmartwychwstanie, a więc jest wyzwolony od nieuchronności prawa karmicznego. Jak wiadomo, prawosławie ma w swym kalendarzu tajemniczego świętego z Indii - świętego Jozafata.
   Przepływ odbył się także w przeciwnym kierunku. W sztuce buddyzmu tybetańskiego spotykamy wyobrażenie Jezusa, które - podobnie jak niezliczone tanki (ikony bodhisattwów) - otaczane jest w Tybecie wielką czcią. Wiadomo też o istnieniu w starych kronikach tybetańskich wzmianek o przybyłym z Zachodu Cudotwórcy imieniem Jezus.Czyżby więc do spotkania dwu wielkich religii doszło jeszcze za życia Jezusa Chrystusa? Czyż sama możliwość takiego kontaktu nie rozbudza naszych nadziei w jakimś szerszym, panekumenicznym wymiarze? Myślę, że na pytanie to odpowiedzieć można jedynie słowami Juliana Apostaty: "To się nigdy nie wydarzyło, jest jednak wiecznie prawdziwe".
3. Kiedy wypowiada opinię, że wszystko jest erotyczne, że ikona św. Praksedy to chrześcijańska wersja bogini Kali, że pełnia synteza spraw duchowych z rzeczywistością empiryczną dokonuje się właśnie w kobiecie i że chciałby, aby ta realizacja (w sensie plastycznym) była cielesna, aby była ciałem subtelnym z wszystkimi właściwościami ciała realnego - to przenosi naszą świadomość w odległe regiony doświadczeń religii orientalnych.
   Istnieje pewien wielki orientalny kult ekstatyczny, noszący nazwę tantra, obecny we wszystkich religiach Indii. Słowo "tantra" pochodzi od rdzenia "tan" - kontynuować, pomnażać i oznacza w tantryzmie nieustanny rozwój w poszerzaniu granic poznania. Według tradycji buddyjskiej, tantryzm został wstępnie opracowany w II w. po Chrystusie przez Nagardżunę, największego myśliciela średniowiecznych Indii, twórcę systemu religijno-filozoficznego Madhjamika (ścieżka pośrednia). Natomiast wprowadzenie tantryzmu związane jest z osobą Asangi, założyciela szkoły widżnianawady, wielkiego mistrza jogaczary. W przeciągu kilku stuleci pod wpływem owego ruchu-kultu znalazło się całe życie duchowe Indii, począwszy od filozofii, poezji i mistyki, a na ikonografii skończywszy. Po podboju Indii przez muzułmanów i doszczętnym zniszczeniu kultury buddyjskiej, jedynie w Wadżrajanie buddyzmu tybetańskiego przetrwała ikonografia w swej niepowtarzalnej i nieskażonej formie.
   W mistyce tantrycznej rzeczywistość absolutna (śunja) ma moc unicestwiania wszelkich dualizmów. Należy tu zwrócić uwagę na to, że w tantrze kluczową rolę odgrywa kobieta oraz pojęcie ciała subtelnego. Jeśli zestawimy w tym miejscu serię czarnych aktów Nowosielskiego z przedstawieniem bogini Kali o czarnej twarzy, odniesiemy wrażenie przechodzenia po wąskiej kładce łączącej dwa odległe brzegi. Natomiast w cyklu "Villa dei misteri" rozpoznajemy rodzaj ponownego, wzruszającego odkrycia religijnego misterium kobiety. W wyobrażeniach tantrycznych energia żeńska zajmuje centralne miejsce i jedynie poprzez współpracę z nią tantryk może osiągnąć jakikolwiek postęp w samorealizacji. Ostatecznym celem owej realizacji jest pojednanie dwóch odwiecznych przeciwieństw: elementu fizycznego i duchowego w człowieku.
4. Jeśli podkreśla, że jedyną "ikoną", jaką stworzyła sztuka Indii, jest obraz nagiej kobiety, a inne ikony, w tym Boga, Buddy i licznych bodhisattwów, mimo niezliczonych prób, "nie wyszły" - to jest w tym jakaś synteza, ale jest także pewne pominięcie. Ikona samego Boga nigdy nigdzie nikomu się nie objawiła. Jedynie przez Jezusa wcielonego w człowieka mamy możliwość dostępu do Osoby Boga Ojca. Prócz "ikony" nagiej kobiety sztuka Indii dopracowała się jednak także innych ikon. Przykładem może tu być "ikona" Hari-Kara. Także buddyzm tybetański stworzył wiele świętych obrazów typu tanka. Niektóre z nich to niewątpliwie "ikony", zwłaszcza wyobrażenia Buddy i bodhisattwów. Tybetańskie "ikony" są przekazem i materializacją oświeconych energii. Do naszych czasów dotrwały dwie szkoły malarskie, inne istnieją w postaci wygasłej. Realizacja "ikon" przebiega w zgodności z kanonem, jakiekolwiek zmiany zasadniczych elementów plastycznych są niedopuszczalne i powodują zaburzenia w przepływie oświeconych energii. Kiedy mistrz uzna, że forma jest zrealizowana zgodnie z przekazem tradycji, może nastąpić "ożywienie obrazu", "otwarcie oczu tanki". Polega ono na domalowaniu źrenic i wyrecytowaniu odpowiednich mantr. Po błogosławieństwie mistrz umieszcza na odwrocie napisy świętych sylab zgodnie ze skupiskami mocy przedstawionych form. Brak światłocienia, sposób malowania tła, linearna oschłość - wykluczają obecność elementów naturalistycznych, pomagają natomiast w odbiorze oświeconych energii i umożliwiają wgląd w rzeczywistość absolutną (śunja), w której bogowie są jej manifestacjami nie posiadającymi statusu ontologicznego istnienia. Owa uniwersalna pustka (śunja) nie jest niebytem, jest natomiast trwała, substancjalna, niepodzielna; jako taka nosi nazwę wadżra (diament).
   Jak widać, zarówno w realizacji plastycznej, jak i tantrycznej niezbędne jest wtajemniczenie przez mistrza. Może on przekazać tajemnicę bezpośrednio - "z ust do ucha". W ten sposób powróciliśmy do punktu wyjścia naszych rozważań, a więc do zagadnień misteriozofii Zachodu, która w początkach naszej ery objęła gnozę, hermetyzm oraz tradycje antycznych misteriów.

Władysław Podrazik